Deze tekst is afkomstig van Carta Academica, gepubliceerd in Le Soir. De standpunten die in de kronieken van Carta Academica worden geuit, zijn die van de auteurs en engageren op geen enkele manier de andere leden van Carta Academica, die overigens niet noodzakelijk dezelfde mening delen. Door de publicatie van deze kronieken te ondersteunen, is Carta Academica van mening dat ze bijdragen aan maatschappelijk nuttige debatten. Er kunnen dus kronieken worden gepubliceerd als reactie op andere. Carta Academica waakt er in de eerste plaats over dat de gepubliceerde kronieken gebaseerd zijn op een wetenschappelijke aanpak.
Het is vier uur 's ochtends in Frameries. Nadine staat op, tegelijk met haar man, een arbeider bij Audi Vorst, om koffie en boterhammen voor hem klaar te maken. Hij bevindt zich in de laatste fase van zijn carrière in deze fabriek, die plotseling sluit. Zij is een van die langdurig zieken, al drie jaar. Gedurende 21 jaar was zij werkneemster in een wasserij, waar ze als vakbondsafgevaardigde vocht voor betere arbeidsomstandigheden. In april 2021 vertelde haar arts haar dat haar lichaam te beschadigd was om te kunnen werken: ze lijdt aan verschillende musculoskeletale aandoeningen, vooral aan haar rug. Nadine is officieel nog tien jaar verwijderd van haar pensioen. Toch werkt ze al sinds haar 18e. Voor het Arizona-akkoord rekende ze op ongeveer 1.200 euro pensioen. Sinds 31 januari weet ze dat dit bedrag zal veranderen... en dat het geen goed nieuws zal zijn.
Acht maanden na de verkiezingen van 9 juni werd in de nacht van 31 januari een federaal regeerakkoord ondertekend door de coalitie "Arizona", gevormd door N-VA, MR, Les Engagés, CD&V en Vooruit. Veel hervormingen in dit akkoord worden door verschillende instellingen, waaronder de Christelijke Mutualiteit, als "anti-vrouw" bestempeld. Bij de officiële foto, die veelzeggend was, werd er veel kritiek geuit door feministische organisaties over de lage vertegenwoordiging van vrouwen onder de ministers (4 op 15) en de volledige afwezigheid van vrouwen in de KERN, de kern van de macht. Deze ongelijkheid weerspiegelt een coalitieakkoord dat, zowel qua inhoud als vorm, nadelig is voor vrouwen.
Het regeerakkoord 2025-2029 bepaalt dat een volledige loopbaan om in aanmerking te komen voor een pensioen 35 arbeidsjaren met 156 dagen effectief werk en 7.020 dagen effectief werk moet omvatten (1) [Noot van de redactie: Fediplus is het niet eens met deze interpretatie van het regeerakkoord. Het akkoord voorziet in de invoering van een boete als je met vervroegd pensioen gaat en je carrière geen 35 werkjaren omvat met 156 dagen effectief werk en 7.020 dagen effectief werk. Er is geen sprake van een volledig pensioen]. In 2023 werkte echter 40,2% van de vrouwelijke werknemers deeltijds (2), en dat voornamelijk (25,8% van hen) om voor kinderen en andere zorgbehoevende personen te zorgen. Vrouwen verkorten hun werktijd niet uit vrije wil, maar uit noodzaak. Overheidsdiensten hebben namelijk onvoldoende financiering om aan de behoeften van de bevolking te voldoen. Neem bijvoorbeeld de kinderopvang: de Ligue des Familles schat dat slechts 37% van de benodigde plaatsen beschikbaar is (3)(4). Evenzo zorgt het gebrek aan opvangplaatsen in rusthuizen, gecombineerd met de hoge kosten, ervoor dat steeds meer ouderen afhangen van hun dochters. Deze dochters, die de gaten opvullen die de staat heeft achtergelaten (of gecreëerd), kunnen niet voldoen aan de pensioeneisen van het akkoord. In 2022 kregen vrouwen gemiddeld al 26% minder pensioen dan mannen (5).
Bovendien voorziet het Arizona-akkoord in de invoering van een cumulatieve malus op het pensioenbedrag voor mensen die eerder met pensioen gaan dan de wettelijke pensioenleeftijd. Op termijn zou een pensioenstraf van 5% per jaar van vervroeging worden toegepast (6). Net als Nadine werken veel vrouwen in zware beroepen (schoonmaaksters, huishoudhulp, kinderoppas, verpleegkundigen, onderwijs...), of ze nu wettelijk als zwaar erkend zijn of niet. Door repetitief werk, zware lasten en de extra druk van huishoudelijke en familiale taken bezwijken hun lichamen vaak vóór de wettelijke pensioenleeftijd. Terwijl niet alle mannen de wettelijke pensioenleeftijd halen (slechts 51% deed dat in 2014), slaagt slechts een minderheid van de vrouwen (28% in 2014) erin een volledige loopbaan te voltooien vanwege arbeidsongeschiktheid (7). Als gevolg daarvan werken ze deeltijds of behoren ze tot de "langdurig zieken". Het Arizona-akkoord bepaalt dat vervroegd pensioen op de leeftijd van 60 jaar alleen mogelijk is na 42 jaar loopbaan met minstens 234 effectieve werkdagen per jaar (8) [Noot van de redactie: vervroegd pensioen vóór de leeftijd van 60 jaar is nooit mogelijk geweest, en vervroegd pensioen is geen vervroegd pensioen. De overeenkomst met Arizona voegt deze mogelijkheid toe, die voorheen niet bestond]. Weinig vrouwen, en vooral weinig arbeidsters (9), voldoen aan deze voorwaarden, waardoor ze blootgesteld worden aan de zogenaamde "malus", en dus aan armoede en afhankelijkheid.
In 2022 schatte het Federaal Planbureau de gezonde levensverwachting van mannen op 64,1 jaar en die van vrouwen op 63,3 jaar. Gemiddeld leven Belgen gezond tot 63,7 jaar (10). Volgens de plannen van Arizona zouden veel mensen echter tot 66, 67 jaar of langer moeten werken om hun maximale pensioenbedrag te bereiken.
Negenenveertig procent van de langdurig zieken zijn vrouwen, door de beroepen en sociale rollen die zij hebben vervuld (11). Het regeerakkoord voorziet in een versterking van de re-integratieverplichtingen en controlemechanismen voor mensen die al meer dan een jaar arbeidsongeschikt zijn (12). Vrouwen met langdurige ziekte zullen, indien zij niet opnieuw aan het werk gaan, een extra inkomensverlies lijden, wat de ongelijkheden opnieuw zal vergroten. In 2023 waren de belangrijkste oorzaken van invaliditeit mentale stoornissen (188.731 mensen) en aandoeningen van het bewegingsmechanisme, spieren en bindweefsel (156.768 mensen) (13). SOS Burn-out schat dat herstel van een burn-out – pas sinds 2006 erkend als werkgerelateerde ziekte en beperkt in vergoedingen – tot vijf jaar kan duren, en dat 10 tot 15% van deze patiënten nooit meer kan terugkeren naar de arbeidsmarkt (14)(15).
Uiteindelijk zullen de meeste Belgen onder het Arizona-akkoord langer werken – als ze dat fysiek aankunnen – deels in slechte gezondheid, en minder pensioen ontvangen – als ze dat niet kunnen. In tegenstelling tot wat de coalitie beweert, dreigen vrouwen onder dit systeem nog verder onder de armoedegrens te belanden.
Dit artikel behandelt slechts een fractie van de gevolgen van het Arizona-plan. Alleen al op het gebied van pensioenen komen bij de invoering van de malus en de verstrenging van het vervroegd pensioen de geleidelijke afschaffing van het overlevingspensioen en het echtscheidingspensioen. Volgens het Federaal Planbureau zou de afschaffing van het echtscheidingspensioen in 2023 een verlies van 145 euro per maand voor vrouwen betekenen, tegenover 16 euro voor mannen (16). Andere hervormingen die ongelijkheden kunnen vergroten, zijn onder meer de loonblokkering tot minstens 2027, de verschuiving van de start van nachtwerk van 20.00 uur naar middernacht en de mogelijkheid om tot 240 overuren per jaar te werken (17).
Deze hervormingen zullen het nog moeilijker maken om werk en gezinsleven te combineren. Huishoudens zullen onder deze spanningen lijden. De dagelijkse stress, gecombineerd met de economische onzekerheid van vrouwen, zal de deur openen voor intrafamiliaal geweld, waarvan vrouwen en kinderen de eerste slachtoffers zijn (18).
Zal Arizona uiteindelijk de toenemende ongelijkheden aanpakken, of ze nog verder verdiepen?
(1) Zie het Regeerakkoord.
(2) Deeltijds werk, Statbel. Ter vergelijking: 12,1% van de mannen werkt deeltijds.
3) Moustique, "Te dure, te zeldzame, te volle crèches: waarom het probleem waarschijnlijk zal verergeren".
(4) De Gezinsbond, "Tekort aan plaatsen in kinderdagverblijven".
(5) "Studie over de analyse van de genderdimensie in het Belgische pensioensysteem".
(6) Zie het Regeerakkoord. (p.51)
(7) In 2014, onder de regering-Michel, voldeed volgens de FGTB slechts 28% van de vrouwen die met pensioen gingen aan de voorwaarde van een volledige loopbaan van 45 jaar.
(8) Zie het Regeerakkoord. (p.52)
(9) RIZIV-document.
(10) Federaal Plnbureau, « Levensverwachting in goede gezondheid », 2023.
(11) RIZIV-Document
(12) Zie het Regeerakkoord
(13) RTBF Actus, « Remettre les malades de longue durée au travail : deux tiers d’entre eux sont des femmes ».
(14) Beswic, « Burn-out als beroepsgerelateerde ziekte ».
(15) RTBF Actus, « Remettre les malades de longue durée au travail : deux tiers d’entre eux sont des femmes ».
(16) Federaal Planbureau : « Minimumregelingen, gelijkgestelde periodes en de pensioenkloof tussen mannen en vrouwen ».
(17) Zie het Regeerakkoord
(18) Statistiek Vlaanderen, « Gendergerelateerd geweld in België ».