Het World Economic Forum (WEF), vaak het DavosForum genoemd, heeft zijn rapport Global Risk Report 2025 gepubliceerd, waarinde trends voor het komende decennium worden geanalyseerd. Opmerkelijk is dathet rapport vrij beknopt is in zijn analyses. De besproken problemen envoorgestelde oplossingen kunnen daarom soms zeer (of zelfs te) algemeen lijken,een vaak voorkomende valkuil van dergelijke meta-analyses.
Een van de trends die in het rapport wordtbenadrukt, is de demografische transformatie van samenlevingen naar"supervergrijsde samenlevingen". Deze term verwijst naar landen waarmeer dan 20% van de bevolking 65 jaar of ouder is, een fenomeen dat sterk inopkomst is. In 2025 hebben verschillende landen – waaronder Japan en Duitsland– deze drempel al bereikt. Volgens het rapport zal de wereldbevolking van 65jaar en ouder met 36% toenemen, van 857 miljoen tot 1,2 miljard in 2035. Deze ontwikkeling, waarvan de effecten nu al merkbaar zijn, zal deeconomieën, pensioensystemen en arbeidsmarkten op nationaal en internationaalniveau ingrijpend veranderen.
De huidigepensioensystemen, ontworpen voor jongere bevolkingen en korterepensioenperiodes, zijn "onvoldoende voorbereid op de stijging vanafhankelijkheidsratio’s", aldus het rapport. Simpel gezegd: er zijn steeds minder actievewerknemers voor steeds meer gepensioneerden, die bovendien steeds langer leven.Deze situatie veroorzaakt aanzienlijke financiële spanningen op de budgettenvan zowel publieke als private pensioenen. Publieke pensioenen staan onder drukdoor het relatief lagere aantal bijdragers, terwijl private pensioenen wordengetroffen door dalende bijdragen en een langere levensverwachting.
Deze spanningen zullen pensioenfondsen dwingente investeren in risicovollere activa, zoals "cryptovaluta, particuliereleningen en andere alternatieve investeringen". Deze bieden potentieelhogere rendementen, maar brengen, zoals bekend, ook aanzienlijk hogere risico’smet zich mee.
Een ander risico dat door de experts van hetWEF wordt benadrukt, is de overgang van pensioenregelingen met vasteuitkeringen naar regelingen met vaste bijdragen, die "deverantwoordelijkheid voor sparen naar individuen verschuiven". Waarom? Ineen regeling met vaste uitkeringen neemt het bedrijf of de werknemer eenverplichting op zich met betrekking tot het niveau van de toekomstigeuitkering: het is een resultaatsverplichting. De bijdragen kunnen variërenafhankelijk van de economische context om dit resultaat te behalen.
In een premieregeling is het tegenovergesteldewaar: de contractant verplicht zich tot het bedrag van de bijdrage en niet tothet niveau van de toekomstige uitkering. Het kapitaalbedrag dat beschikbaar isbij pensionering is niet gegarandeerd, aangezien de uitkering afhankelijk isvan de financiering en het beheer van de fondsen. De benodigde financiering omde beloofde uitkering te betalen, wordt meestal pas achteraf vastgesteld.
Het probleem is dat veel mensen onvoldoendemiddelen of financiële kennis hebben om een financiële strategie voor hunpensioen te ontwikkelen en hun spaargeld te optimaliseren. Dit geldt zelfs voorde hoger opgeleide bevolking. Bovendien, benadrukt het rapport, versterkt deopkomst van de gig-economie de tekorten aan bijdragen, vooral onder kwetsbarewerknemers. Mensen die in deze sector werken, dragen aanzienlijk minder bij danin andere werkvormen.
Ten slotte wijzen de experts van Davos op desituatie van vrouwen, die onevenredig zwaar worden getroffen. In Europa zijnhun pensioenen gemiddeld 30% lager dan die van mannen. Deze ongelijkheid,volgens de experts van het WEF, is het gevolg van onderbrekingen in huncarrières vanwege gezinsverantwoordelijkheden, historisch lagere lonen en duslagere bijdragen, wat leidt tot lagere pensioenen. Deze verschillen vergrotenhet risico op armoede bij vrouwen op pensioengerechtigde leeftijd.
Supervergrijsde samenlevingen zullen ook temaken krijgen met systemische uitdagingen op het gebied van arbeid. Tekorten,die al zichtbaar zijn in de zorgsector, zullen naar verwachting toenemennaarmate de behoeften groeien door het hogere aantal ouderen.
Om dezetekorten op te vullen, vertrouwen veel landen op immigratie. Deze strategieheeft echter zijn beperkingen: arbeidsmigranten worden vaak onderbetaald, zijnslecht geïnformeerd over hun rechten en zijn oververtegenwoordigd in slechtgereguleerde banen. Bovendien kan een massale emigratie van jongearbeidskrachten de landen van herkomst beroven van hun toekomstige economischepotentieel.
Zorgsystemenstaan "voor een groeiende vraag", maar de arbeidsomstandigheden"blijven precair" voor werknemers, en de financiering kan de vraagnauwelijks bijbenen. Alser geen verbeteringen worden doorgevoerd op het gebied van beloning,arbeidsomstandigheden en budget, dreigen westerse gezondheidszorgsystemen in testorten.
Hulpmiddelen zoals zorgrobots,telemedicine-apps of medische chatbots kunnen de zorg efficiënter maken voorniet-spoedeisende consulten. Deze innovaties alleen zullen echter de crisis inlangdurige zorg niet oplossen, volgens het rapport. Menselijk contact blijftessentieel, vooral om te voldoen aan de fysieke, sociale en emotionelebehoeften van ouderen.
De auteurs vanhet rapport leggen uit dat het aannemen van een flexibel werkbeleid dearbeidsmarktparticipatie zou kunnen vergroten, "vooral onder vrouwen enouderen". Het is essentieel om de arbeidsvoorwaarden van ouderen teherzien als we willen dat zij langer kunnen werken om de pensioensystemen teondersteunen. Opleidings-en omscholingsprogramma's zijn ook "onmisbaar" om deze groepen in dearbeidsmarkt te integreren.
De spanningentussen generaties, aangewakkerd door de uitdagingen van pensioenfinanciering,bedreigen de sociale stabiliteit. Om dit aan te pakken, leggen de auteurs uit,is het cruciaal om inclusief beleid en initiatieven te bevorderen die desociale banden tussen generaties versterken.
Bedrijven en overheden "moetenintergenerationele teams" en mentorprogramma's aanmoedigen. De expertsmerken op dat verschillende studies hebben geconcludeerd dat deze initiatievenniet alleen de productiviteit verhogen, maar ook wederzijds begrip bevorderen.
De auteurs stellen voor om te kijken naarprojecten zoals de "gezondheidsdistricten" in Singapore, waar wijkenzijn ontworpen rond infrastructuren die gezonde levensstijlen bevorderen. Dezewijken "kunnen de druk op zorgsystemen verminderen" en tegelijkertijdmeer autonomie bevorderen op het gebied van lichaamsbeweging en voeding.
Supervergrijsde samenlevingen brengenaanzienlijke uitdagingen met zich mee, maar bieden ook een kans om sociale eneconomische modellen te transformeren. De oplossingen "moeten innovatiefen inclusief zijn, met een samenwerking tussen overheden, bedrijven enburgers", aldus de experts van het WEF. Een proactieve aanpak "zalniet alleen deze uitdagingen aanpakken, maar ook bijdragen aan het bouwen vanmeer rechtvaardige en veerkrachtige samenlevingen op de lange termijn",concluderen de auteurs.